SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE

 GIMNASTYKA BUZI I JĘZYKA

Pogimnastykujmy aparat mowy dziecka  proponując mu zabawy usprawniające wargi  i język:
•    Konik jedzie na przejażdżkę, naśladuj konika stukając czubkiem języka o podniebienie. Kląskaj.
•    Pies gonił kota i bardzo się zmęczył, wysunął język i dyszy. Wysuń język jak najdalej na brodę – pokaż dyszącego psa.
•    Młotek. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa.
•    Chomik wypycha policzki jedzeniem, a Ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z lewej raz z prawej strony.
•    Wysuń obie wargi do przodu, udając ryjek świnki. Następnie połóż na górnej wardze słomkę i spróbuj ją jak najdłużej utrzymać.
•    Wycieczka w góry. Alpinista wspina się na sam szczyt krok po kroku: dotknij czubkiem języka do krawędzi zębów dolnych, potem górnych, a na koniec do podniebienia.
•    Zawody – dwoje dzieci stojących naprzeciw siebie trzyma kartkę papieru między wargami (nie zębami) i każde ciągnie ją w swoją stronę.

Pamiętajmy! Bez aktywnego udziału Rodziców w pracy nad pokonywaniem wad wymowy, wysiłek logopedy może okazać się mniej owocny.

ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE WRAŻLIWOSĆ SŁUCHOWĄ

Ćwiczenie te mają na celu rozwijanie uwagi słuchowej oraz wzbudzenie zainteresowania dziecka dźwiękami. Uczą rozróżniania dźwięków, reagowania na dźwięki, lokalizowania ich źródła itp. Rozwijanie funkcji słuchowej jest podstawą wychowania językowego dziecka. Wszelkie ćwiczenia słuchowe mogą służyć jako środek zachęcający do mówienia i nawiązywania kontaktów słownych z otoczeniem.  Przeznaczone są dla dzieci, u których stwierdza się  m. in. opóźniony rozwój mowy.
Małe dzieci uczymy rozróżniać dźwięki wydawane przez pojazdy, zwierzęta, skrzypnięcie drzwi, posługujemy się przy tym obrazkami. Następnie dzieci próbują naśladować słyszane głosy oraz rozpoznawać i różnicować dźwięki z otoczenia np: dźwięki instrumentu. Wsłuchiwanie się w dźwięki instrumentów, a potem z zamkniętymi oczami wskazywanie, który in-strument zagrał, to ulubiona zabawa małych dzieci.
Innym ćwiczeniem jest  wykorzystywanie do zabaw słuchowych takich pomocy jak: szeleszczący papier, kubeczki... Logopeda lub rodzic prezentuje dźwięki np. szelest papieru, darcie papieru, przelewanie wody itp., a następnie dziecko z zamkniętymi oczami  nazywa czynność wykonaną przez dorosłego.
Do ćwiczeń rozwijających słuch fonematyczny należą również ćwiczenia rytmizujące.  Polegają one na odtwarzaniu usłyszanego rytmu. Można go wyklaskać, wytupać, ale można również odtworzyć za pomocą rysowania znaków graficznych. Można do tego wykorzystać klocki, guziki, zabawki itp.
Po takim przygotowaniu słuchowym dziecko zdolne będzie przejść do następnego etapu pracy tj. pracy nad wyrazem, sylabą, głoską. Dziecko musi z potoku słyszanej mowy wyodrębnić wyrazy, w nich sylaby, w sylabach- głoski. Aby zrozumieć sens tekstu musi uchwycić kolejność głosek w wyrazie i umieć je zróżnicować.  To niezwykła trudność dla wielu dzieci.
Zachęcam Państwa do zabaw rozwijających wrażliwość słuchową u swoich dzieci.
Wiele przyjemności sprawiają maluchom zabawy w naśladownictwo. Zachęcajmy je więc często do zabaw w naśladowanie głosów wydawanych przez zwierzęta, czy pojazdy (samochód, pociąg, karetka). Wykorzystujmy do tego nagrania dźwiękowe, obrazki, szeroko je omawiajmy i komentujmy.

ĆWICZENIA ODDECHOWE

Ważnym elementem terapii logopedycznej są ćwiczenia oddechowe.

Ich celem jest:

·  wzmacnianie i wykorzystanie siły mięśni oddechowych

·  zwiększenie pojemności płuc

·  wyrobienie oddechu przeponowego

·  rozróżnianie fazy wdechu i wydechu

·  wyrobienie umiejętności pełnego, szybkiego wdechu i wydłużenia fazy wydechowej

· mówienie tylko na wydechu

Uogólniając: Ćwiczenia oddechowe wydłużają fazę wydechową, regulują pracę przepony i pogłębiają oddech.

Dla dzieci ćwiczenia oddechowe najczęściej prowadzone są w formie zabaw:

• - Lokomotywa wypuszcza parę: pssssssss, fffffffffffff, jedzie: cz, cz, cz; pędzi: tuf, tuf, tuf, tuf, zatrzymuje się na stacji: usz, usz, usz; hamuje: psssssss
• - Kto dalej, kto mocniej: dmuchanie na lekkie przedmioty: piórka, piłki ping-pongowe, skrawki papieru
• - wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę, dmuchanie do pojemnika z wodą za pomocą różnej grubości i długości rurek,
• - dmuchanie balonów,
• - gra na organkach, fletach i gwizdku

• - wykonanie wdechu i dość długiego wydechu, tj dmuchanie na podwieszony przedmiot (z kawałków lekkiej folii, waty, karbowanej bibuły albo gąbki) tak, aby jak najdłużej utrzymać ów przedmiot w oddaleniu;
• - jesteśmy na łące i wąchamy kwiatki, wciągamy zapach i zatrzymujemy go jak najdłużej, potem wydmuchujemy, zdmuchujemy puch z mlecza, płatki z kwiatków: pfff
• - rurka, słomka może służyć  do przenoszenia różnych lekkich przedmiotów ( przyciągania na wdechu) z jednego miejsca na drugie, np. jabłuszek  na drzewko itp.
• - bawimy się płomieniem świecy: dmuchamy leciutko, żeby płomień nie zgasł staramy się zdmuchnąć płomień z dużej odległości zdmuchujemy kilka świeczek jednocześnie

Przykłady ćwiczeń oddechowych można mnożyć. Należy jednak pamiętać, iż powinny być odpowiednio dobrane do możliwości i potrzeb dziecka i nie powinny trwać zbyt długo. Zachęcam do wykorzystania codziennych sytuacji domowych do tego typu ćwiczeń .

Zachęcam, głównie poprzez wspólną zabawę, do gimnastyki narządów mowy.

Anna Wróblewska- logopeda

PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA ARTYKULACYJNE

• warg:
  • cmokać, parskać wargami (wprawiać je w drgania);
  • wysuwać wargi do przodu, tak jak przy gwizdaniu a następnie rozciągać, jak do uśmiechu;
  • ssać naprzemiennie wargi;
  • nadymać jednocześnie oba policzki przy zwartych wargach, również na zmianę lewy i prawy;
  • wciągać policzki do jamy ustnej (policzki ściśle przylegają do łuków zębowych)
  • zagryzać jedną wargę drugą;
  • przy zwartych szczękach i wargach przesuwać kąciki ust: w prawo, w lewo,
  • przy zamkniętych szczękach unosić wargę górną (widoczne są tylko zęby górne), a następnie opuszczać wargę dolną (widoczne są tylko zęby dolne);
  • wymawiać na przemian „a” - „o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie górnej i dolnej wargi.

• języka:
  • wysuwać język za jamę ustną, na dół, na boki, do góry;
  • wysuwać język naprzemiennie – wąski i szeroki; na początku ruchy wolne, potem coraz szybsze;
  • unosić język za wargę dolną, następnie górną;
  • oblizywać wargę wysmarowaną np.: dżemem lub czekoladą;
  • unosić język do wewnętrznej strony wargi najpierw dolnej, potem górnej;
  • zlizywać np.: dżem lub czekoladę z wewnętrznej strony wargi górnej;
  • unosić język do zębów najpierw dolnych, potem górnych;
  • liczyć czubkiem języka zęby górne najpierw od zewnętrznej, następnie od wewnętrznej strony;
  • wykonywać najpierw wolne, potem coraz szybsze ruchy na boki, w górę i w dół językiem w powietrzu – jak wąż, następnie stopniowo cofać język w głąb jamy ustnej;
  • wolno, a następnie coraz szybciej masować czubkiem języka zęby, następnie wałek dziąsłowy, podniebienie;
  • cofanie szerokiego języka wzdłuż podniebienia (brzegi języka dotykają zębów trzonowych);
  • naśladować ssanie cukierka czubkiem języka;
  • klaskanie językiem, mlaskanie;
  • naśladować grę na trąbce;
  • naśladować parskanie konia;
  • naśladować warkot motoru;

• ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie:
  • wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej;
  • płukanie gardła ciepłą wodą (to ćwiczenie pomaga uzyskać dźwięki „k” i „g”);
  • chrapanie na wdechu i wydechu;
  • głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie;
  • wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych „k” i „g” z samogłoskami np.: ga, go, ge, gu, gi, gą, gę... i to samo z głoską „k”: ka, ko, ke, ku, ki...;
  • wypowiadanie sylab: „ak, ok, uk, ek, yk, ik ąk, ęk, aga, ogo, ugu, eke, ygy, iki, ago, ęgę”.

• ćwiczenia oddechowe:

1. pozycja wyjściowa (siad na krześle, ręce oparte na kolanach)
2. ruch (wdech z uniesieniem rąk przodem w górę)
3. pozycja końcowa (wydech z równoczesnym skłonem tułowia w przód)

2. Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego

Sprawność aparatu artykulacyjnego jest niezwykle istotna dla wyrazistości naszych wypowiedzi. Wymawianiu poszczególnych dźwięków mowy towarzyszy poruszanie się warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy. Ruchy te powinny być wykonane w ściśle określony sposób. Na przykład przy realizacji głoski s niezbędne jest zbliżenie siekaczy do siebie, co możliwe jest tylko przy prawidłowym zgryzie.

Wobec powyższego dla poprawnego artykułowania dźwięków mowy konieczna jest zarówno sprawność, jak i prawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego.

CELEM ĆWICZEŃ USPRAWNIAJĄCYCH NARZĄDY ARTYKULACYJNE JEST:

• usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego i żuchwy
• opanowanie umiejętności świadomego kierowania ruchami narządów artykulacyjnych,
• wyrobienie wrażliwości miejsc i ruchów w jamie ustnej, istotnych dla prawidłowego wymawiania dźwięków,
• usprawnienie koordynacji ruchowej w zakresie aparatu artykulacyjnego,
• wyuczenie prawidłowego połykania.

Ćwiczenia uzależniamy od realizacji określonego celu. Najlepiej, by były one prowadzone codziennie a nawet kilka razy w ciągu dnia przez 5 - 10 minut. Trzeba jednak pamiętać, że czas trwania i liczbę powtórzeń należy dostosować do indywidualnych możliwości dziecka. Ćwiczenia należy urozmaicać, prowadzić w formie zabawowej, szczególnie dla dzieci młodszych. Na początku ćwiczymy z dzieckiem przed lustrem, kiedy potrafi już wykonać je bez kontroli, można wykorzystywać każdą nadarzająca się okazję: spacer, jazdę samochodem czy drogę do przedszkola.

Uwaga ważne ! Ćwiczenia artykulacyjne powinny być wykonane dokładnie, dlatego pośpiech na pewno nie jest wskazany. Pamiętajmy też, by nie stosować  zbyt dużej liczba ćwiczeń w ciągu jednych zajęć. Korzystniej jest powtarzać je przy różnych okazjach, aż  zostanie osiągnięta precyzja i szybkość ruchów narządów artykulacyjnych.

Pamiętajmy, że efektywność ćwiczeń możliwa jest tylko poprzez wielokrotne powtarzanie!

Anna Wróblewska- logopeda

 1. ROZWÓJ MOWY

Mowa jest umiejętnością która kształtuje się poprzez kontakt z najbliższym otoczeniem. Rodzina, a przede wszystkim matka, jest dla dziecka źródłem różnego typu bodźców stymulujących jego ogólny rozwój, w tym również rozwój mowy. Rozwój mowy nie zaczyna się jednak od wypowiedzenia pierwszego słowa, ale już wcześniej, w łonie matki. Wtedy to mały człowiek przygotowuje swoje narządy mowy do wydania krzyku, co przez badaczy uważane jest za zaczątek mowy ludzkiej. Aparat mowy noworodka, przeznaczony do produkowania i wydawania dźwięków, jest wykorzystywany przez niego przede wszystkim do ssania, żucia i połykania. W ten sposób małe dzieci ćwiczą i stymulują rozwój mowy.

Rozwój mowy dziecka trwa kilka lat. Proces ten został umownie podzielony na kilka okresów:

okres melodii (0–1 rok życia)

okres wyrazu (1-2 r. ż)

okres zdania (2-3 r. ż)

okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 r. ż)

Pierwszą formą komunikacji noworodka z otoczeniem jest krzyk i płacz. Przy ich pomocy maleństwo informuje otoczenie o swoim stanie, tzn. że jest głodne, ma mokro, jest mu zimno lub że coś go boli.  Po rodzaju płaczu, już między drugim a piątym tygodniem życia, matka potrafi zorientować się czego jej dziecko potrzebuje.  Dziecko zaś szybko zaczyna kojarzyć, że płaczem powoduje pojawienie się mamy, która zaspokoi jego potrzeby.

Z punktu widzenia logopedii, krzyk i płacz są doskonałymi ćwiczeniami oddechowymi. 

Słów kilka na temat czynności oddychania, która jest niezwykle istotna  dla poprawnego mówienia oraz prawidłowego rozwoju narządów artykulacyjnych. Podczas spoczynku wdech i wydech powinny być wykonywane nosem. Natomiast przy mówieniu oddychamy głównie ustami i tylko częściowo nosem. Stale otwarte usta powodują nienaturalny układ żuchwy i języka, co w konsekwencji może doprowadzić do wad zgryzu i nieprawidłowości w wymawianiu dźwięków. Dlatego musimy zwracać uwagę, czy nos dziecka jest drożny i kontrolować sposób oddychania podczas snu. Kiedy maluch śpi z otwartą buzią, należy delikatnie zamknąć wargi.

Kolejny ważny aspekt w rozwoju mowy dziecka, to ssanie piersi matki, podczas którego dziecko ćwiczy ruchy języka, warg i szczęk, czyli narządy artykulacyjne. Trening tych narządów odbywa się również podczas żucia. Dlatego ważne jest, aby około 5-6 miesiąca życia zacząć podawać dziecku pokarm o gęstej konsystencji łyżeczką, a nie wyręczać się butelką.  

Karmienie butelką i ssanie smoczka powyżej 1 roku powoduje często opóźnienia w rozwoju narządów mowy. 

Około 2-3 miesiąca życia dziecko zaczyna wydawać dźwięki zbliżone do samogłosek i spółgłosek.  Etap ten został nazwany głużeniem To również  forma (nieświadoma) treningu narządów artykulacyjnych. Głużą wszystkie dzieci nawet te, które mają uszkodzony narząd słuchu. Żyjemy w takich czasach, że w szpitalach w pierwszych dniach życia noworodki są poddawane badaniu słuchu. Mimo tego, powinniśmy być czujni i uważnie obserwować nasze dziecko. Około 6 miesiąca życia powinno ono zacząć gaworzyć, czyli świadomie bawić się dźwiękami przez siebie wydawanymi. Wokalizacje te mają charakter rytmicznie powtarzanych ciągów sylabowych jak np. da-da-da, ma-ma-ma. Okres gaworzenia to czas, kiedy dziecko potrafi szukać źródła dźwięku, koncentrować uwagę na osobie mówiącej do niego, reagować na zmianę tonu  głosu, zwracać uwagę na zabawki, które wydają dźwięki.

Czynność mówienia jest nierozerwalnie związana ze słyszeniem.

Brak reakcji na dźwięki z otoczenia powinien zaniepokoić rodziców. Koniecznie należy zwrócić na to uwagę lekarza pediatry, który w razie potrzeby skieruje dziecko na badanie słuchu.

Między 8 a 12 miesiącem życia dziecko odwraca się i patrzy w kierunku źródła dźwięku, intensywnie gaworzy, używa dźwięków, by zwrócić na siebie uwagę. Na pytania: „Gdzie mama? Gdzie tata? powinno reagować wskazując palcem. Wykonuje też proste polecenia, uczestniczy w zabawach typu ‘ Kosi, kosi łapci…” „Idzie rak”, wykorzystuje dźwięki i mimikę, aby spytać lub poprosić o coś. Pod koniec tego okresu mogą pojawić się pierwsze słowa typu „mama, tata, baba”.

Rozmawiaj z dzieckiem – parę porad

• Maluszek już w pierwszych dniach swego życia będzie patrzył uważnie na twarze. Otwórz powoli usta i wystaw język- dziecko może to powtórzyć.
• Dziecko od razu po urodzeniu będzie rozpoznawało Twój glos  i będzie zanim podążać, dlatego rozmawiaj z nim.
• Dzieci rodzą się z szeroką gamą emocji – od urodzenia ich twarze rozpogadzają się, gdy są zadowolone. To trening dla mięśni twarzy.
• Gdy noworodek ma ochotę na gaworzenie porusza ustami, tak jakby coś mówił. Odpowiedz mu w stylu „ opowiadaj dalej…”
• Zabawa to świetna okazja na wspólną pogawędkę. Licz paluszki dziecka albo baw się z nim w łaskotki.
• Śpiewaj dziecku, nawet gdy uważasz , ze nie robisz tego najlepiej. Twoje dziecko uwielbia słyszeć  twój głos i każda piosenkę, którą wykonujesz.
• Nie zwracaj się do dziecka spieszczając słowa. Nasze wypowiedzi mają być dla dziecka wzorem, dlatego powinny być pełne i poprawne pod względem gramatycznym i artykulacyjnym
• Tak, jak dorośli, dzieci nie zawsze chcą być towarzyskie, szczególnie, gdy są glon, zmęczone, czy jest im niewygodnie. Bierz pod uwagę potrzeby dziecka.

Pamiętajmy także, że rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. U jednych może on przebiegać szybciej, u innych wolniej. Stopień rozwoju mowy zależy od różnych czynników np. od wpływu środowiska rodzinnego, czy od psychofizycznego rozwoju dziecka.

Jeśli  jednak pod koniec pierwszego roku życia, nasze dziecko nie wymawia żadnych wyrazów, kontaktuje się z nami tylko przy użyciu gestów, bądź nie rozumie prostych poleceń, powinien to być dla nas sygnał do skonsultowania się z logopedą. Lepiej aby przyjrzał się jego rozwojowi specjalista, niż mielibyśmy przegapić symptomy świadczące o nieprawidłowościach.